AgroStar
બધા પાક
કૃષિ જ્ઞાન
કૃષિ ચર્ચા
એગ્રી દુકાન
ભેંસોનું પોષણ અને દૂધ ઉત્પાદન વધારવા માટે આહાર વ્યવસ્થાપન
પશુપાલનસકાલ
ભેંસોનું પોષણ અને દૂધ ઉત્પાદન વધારવા માટે આહાર વ્યવસ્થાપન
ભેંસની વધુ ઉત્પાદન ક્ષમતાને કારણે અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં તે વધુ નફાકારક છે. ભેંસના દૂધમાં વધુ ચરબીનું પ્રમાણ હોય છે. થૂલું, લાકડીઓ જેવી ખેતરમાં વધેલી વસ્તુઓ પર પ્રક્રિયા કરીને તેમાંથી સારો આહાર બનાવી શકાય છે અને ભેંસના આહારમાં ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. મુખ્યત્વે મહારાષ્ટ્રમાં ત્રણ જાતિઓ એટલે કે મરાઠવાડી, પંઢરપુરી અને નાગપુરી મળી આવે છે. આ ત્રણ જાતિઓની ભેંસમાં અન્ય ભેંસો કરતા વધુ દૂધ ઉત્પાદન ક્ષમતા અને કામ કરવાની ક્ષમતા છે.
ભેંસનું વ્યવસ્થાપન ભેંસોની ચામડી પર ખૂબ થોડી પરસેવા ગ્રંથીઓ છે તેથી તેમના શરીરનું તાપમાન સાચવવા માટે સૂર્યના આકરા તાપથી તેમનું રક્ષણ કરવું જરૂર છે. ગમાણ ઉંચી જગ્યા પર અને હવાની સારી અવરજવર વાળી જગ્યા પર બાંધવું જોઈએ. ત્યાં પાણી અને પશુના માલ-મૂત્રનો યોગ્ય નિકાલ થાય તે માટે વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ. તે માટે ગમાણમાં ઢાળ બનાવવો જોઈએ. એક ભેંસ માટે સામાન્ય રીતે 2.5 X 4 મીટરનો વિસ્તાર પૂરતો છે. ચોમાસાના શરૂઆતમાં, ભેંસોને એન્થ્રેક્સ, ડિપ્થેરિયા વગેરે જેવા ચેપી રોગો સામે રક્ષણ માટે રસી અપાવવી જોઈએ. ખરવા-મોવાસા રોગ માટે રસીકરણ એક વર્ષમાં બે વાર કરવું જોઈએ. ભેંસોનો આહાર નીચલા ગુણવત્તાવાળા ઘાસચારા જેમ કે થુલું, ઘાસ, ચારાને ભેંસ સારી રીતે પચાવી શકે છે અને તેમાંથી પોષક દ્રવ્યો શોષીને દૂધમાં રૂપાંતરિત કરી શકે છે.  ભેંસને આ ચારામાંથી આવશ્યક પ્રોટીન, ખનિજ અને અન્ય રેસા મળે છે. મગફળીના કેક, કપાસના બીજનો કેક ભેંસો માટે વધુ ઉપયોગી છે.  ઘઉંનું થુલું સાથે બરસીમ ઘાસ આપવાથી તેમની પાચન શક્તિ વધે છે. આવા પ્રકારનાં ઘાસચારાથી તેમની પ્રોટીન અને ખનિજોને પચાવવાની ક્ષમતા વધે છે. જો ભેંસોને લીલો રજકો અથવા બરસીમ ઘાસ આહારમાં આપવામાં આવે, તો તે પોષક તત્ત્વોની જરૂરિયાત પૂરી કરી શકે છે. બરસીમ ઘાસ ભેંસની દૂધ ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારે છે. ઉપલબ્ધ ફીડ અને અનાજનો ઉપયોગ કરીને ભેંસનું ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારી શકાય છે. ઘરે જ આહાર બનાવવા માટે, આશરે 30-40% મકાઈ, જુવાર વગેરે જેવા અનાજનો ઉપયોગ કરો, કોઈપણ ઉપલબ્ધ કેક 25-30%, કકરી કઠોળ 30-35% અને તેમાં 2% ખનિજ મિશ્રણ અને 1% મીઠું મિશ્રણ કરો. શરીરની પ્રવૃત્તિઓ માટે આ ઘટકના 3 કિલો અને વધારાના દૂધ માટે 1 કિગ્રા / 2 લિટર આપવું . 8% ચરબી હોય તેવું 7 લિટર દૂધ આપવા માટે, સામાન્ય રીતે 450 કિલોની ભેંસની પોષક જરૂરિયાત પૂરી કરવા માટે 7 કિલો ઘાસચારાનો આહાર, 4 કિલો કપાસની બીજનો કેક, અડધો કિલો કકરી જુવાર અને 30 ગ્રામ ખનિજ મિશ્રણ જરૂરી છે. પછી ભેંસ સતત દૂધ ઉત્પાદન આપે છે. જો પોષક તત્ત્વો યોગ્ય પ્રમાણમાં પૂરા પાડવામાં આવે, તો ભેંસો યોગ્ય સમયે ગરમીમાં આવે છે અને પ્રજનનમાં કોઈ સમસ્યાઓ નથી થતી. સંદર્ભ- સકાળ 21 સપ્ટેમ્બર 2017
63
3