म्हशीचे व्यवस्थापन म्हशींच्या कातडीमध्ये स्वेदग्रंथी अत्यल्प प्रमाणात असल्याने त्यांचे शारीरिक तापमान योग्य राखण्यासाठी प्रखर सूर्यकिरणांपासून त्यांचे संरक्षण करणे गरजेचे असते. गोठा उंचावर हवेशीर जागी, भरपूर सूर्यप्रकाश येईल, अशा ठिकाणी बांधावा. गोठ्यामध्ये पाण्याचा व मलमूत्राचा योग्य निचरा होण्यासाठी उपाययोजना करावी. त्यासाठी गोठ्यामध्ये उतार काढावा. एका म्हशीसाठी साधारणतः २.५ बाय ४ मीटर जागा पुरेशी असते. पावसाळ्याच्या सुरवातीला म्हशींना घटसर्प, फऱ्या इ. संसर्गजन्य आजाराच्या लसी टोचून घ्याव्या. तोंडखुरी - पायखुरी रोगाची लस वर्षातून दोनदा टोचून घ्यावी. म्हशींचा आहार म्हशी निकृष्ट प्रतीचा चारा उदा. तूस, कडबा, कुटार चांगल्या प्रकारे पचवितात व त्यातील पोषक द्रव्ये शोषून त्यांचे रूपांतर दुधात करतात.  म्हशींच्या शरीरास लागणारी प्रथिने, खनिजे व इतर तंतुमय पदार्थ अशा चाऱ्यापासून मिळवितात. शेंगदाण्याची ढेप, सरकीची ढेप म्हशींसाठी जास्त उपयुक्त आहे.  बरसीम गवत गव्हांड्यासोबत मिसळून खाऊ घातल्यास म्हशीची पचनक्षमता वाढण्यास मदत होते. त्याचबरोबर अशा चाऱ्यातील प्रथिने, खनिजे ह्यांची पचनक्षमता वाढते. हिरवे लुसर्ण किंवा बरसीम गवत म्हशींना खाऊ घातल्यास खुराकातून मिळणारी पोषकतत्वांची गरज पूर्ण होऊ शकते. बरसीम गवतामुळे म्हशींची दूध उत्पादनक्षमता वाढते. उपलब्ध खाद्य आणि धान्याचा वापर करून म्हशीचे उत्पादन वाढवता येते. घरच्याघरी खुराक तयार करण्यासाठी ढोबळ मानाने धान्य जसे मका, ज्वारी इ. ३०-४० टक्के, कोणतीही उपलब्ध ढेप २५-३० टक्के, डाळीची चुनी ३०-३५ टक्के घेऊन त्यात २ टक्के खनिज मिश्रण व १ टक्का मीठ मिसळावे. हा खुराक ३ किलो शरीरक्रियेसाठी व त्यावर २ लिटर दुधामागे १ किलो याप्रमाणे द्यावा. साधारणपणे ४५० किलो वजनाच्या म्हशीसाठी ८ टक्के स्निग्धांशाचे प्रमाण ७ लिटर दूध देण्यासाठी व त्यासाठी ७ किलो कडबा कुट्टी, ४ किलो सरकी ढेप, अर्धा किलो ज्वारीचा भरडा व ३० ग्रॅम खनिज मिश्रण दिल्यास अन्नद्रव्याची गरज पूर्ण होऊन म्हशी दूध देण्यात सातत्य राखतात. योग्य प्रमाणात अन्नद्रव्य पुरविल्यास म्हशी योग्यवेळी माजावर येतात व प्रजननासंबंधी समस्या निर्माण होत नाहीत. संदर्भ-सकाळ२६सप्ते१७