• भारतात मधमाशी पालन व्यवसाय वेगाने वाढत आहे. हा व्यवसाय शेतीचा अवलंब करून, शेतकऱ्यांना पूरक अतिरिक्त उत्पन्न मिळू शकेल, जे शेतकर्‍यांच्या उत्पन्नाचे लक्ष्य दुप्पट करण्यास मदत करू शकते. • हा व्यवसाय पंजाब, हरियाणा, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश, पश्चिम बंगाल आणि केरळ या राज्यात चांगला विकसित झाला आहे. • पाच लोकप्रिय मधमाशांच्या प्रजातींपैकी, इटालियन मधमाशी (अ‍ॅपीस मेलीफेरा) आणि भारतीय मधमाशी (अ‍ॅपीस सेरेना इंडिका) प्रचलित भारतीय वातावरणामध्ये उत्तम आहेत. • मधमाशाच्या या दोन प्रजाती मक्षिका पालनासाठी सर्वाधिक लोकप्रिय आहेत. या प्रजाती लाकडी पेटींमध्ये वाढण्यास सोयीस्कर आहेत. या प्रजाती जगभरात व्यावसायिकपणे वापरल्या जातात. • एका वसाहतीमागे सरासरी ३० ते जास्तीत जास्त ७० किलो मध काढता येतो त्याची गुणवत्ता देखील चांगली असते. • मधमाश्या बहुतेक पिकांमध्ये परागीभवन करण्याचे काम करतात, ज्यामुळे बियाणे उत्पादन वाढते. बियाणे मोठे आणि मजबूत होतात. • बियांची उगवण, फळांमधील सुगंध आणि पोषकद्रव्ये, विविध पीक वनस्पतींमध्ये वाढ, हिरव्या चाराचे उत्पादन, कीटक आणि रोगांविरूद्ध पिकांच्या वनस्पतींमध्ये प्रतिकार, तेलबिया पिकांमध्ये तेलाचे प्रमाण इ. वाढविण्याचे काम करतात. • सुमारे ८०% पिके क्रॉस परागणांवर अवलंबून असतात, ज्यामध्ये इतर कीटकांसह मधमाश्यांचे योगदान अधिक असते (७५ ते ८०%). • अभ्यासानुसार, चेरी, बदाम, द्राक्षे, लीची, मुळा, काकडी, कांदा, मोहरी, कापूस इत्यादी पिके केवळ मधमाशाच्या परागीकरणामुळे उत्पादन ५० टक्क्यांहून अधिक वाढले आहे. • अशा प्रकारे, पूरक उत्पन्न मिळविण्यासाठी शेतकरी मधमाश्या व्यवसाय सुरू करू शकतात तसेच त्यांचे पीक उत्पन्न वाढवू शकतात. • मधमाश्या पाळण्यासाठी कार्यक्षम आणि किफायतशीर राहण्यासाठी, मधमाश्या पाळण्यासाठी पुरेसे परागकण आणि मध मिळविण्यासाठी वर्षभर आपल्या पिकांचे नियोजन करावे लागते. • मधमाशी पाळताना मधमाशांच्या वसाहतीपासून मुंग्या, काळ्या मुंग्या, सरडे, बाजरी पतंग, कोबी, बुरशी आणि विविध रोगांसारख्या नैसर्गिक शत्रूंपासून संरक्षण करण्यासाठी विविध उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. • अनुमानानुसार, मधमाश्यांचे जतन करणे आवश्यक आहे अन्यथा मधमाश्यांचा नाश झाल्यास केवळ चार वर्षात मानवी जीवनावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. • या व्यवसायासाठी सरकार आणि मधुमक्षिका बोर्डमार्फत मधमाश्या पाळण्यासाठी आवश्यक प्रशिक्षण, माहिती आणि विविध सहाय्य शेतकऱ्यांना दिले जाते. इच्छुक शेतकऱ्यांनी गावस्तरीय कामगार किंवा कृषी / फलोत्पादन विभागांशी संपर्क साधावा.